Chúng ta đang ở giữa một cuộc khủng hoảng khí hậu: nhiệt độ ngày càng tăng, thời tiết ngày càng khắc nghiệt hơn và điều này đang gây tác động tiêu cực đến nền kinh tế, môi trường và xã hội nói chung.

Mặc dù nhiều người cho rằng chúng ta không hành động đủ nhanh để giải quyết tình trạng khẩn cấp về khí hậu, nhưng ngành năng lượng đang bắt đầu “quay lưng lại” với các nguồn năng lượng phụ thuộc vào các nhà máy điện lớn, ô nhiễm, thải các luồng khí nhà kính vào khí quyển và hướng đến các nguồn năng lượng sạch hơn như năng lượng mặt trời và năng lượng gió.

Tuy nhiên, để cung cấp năng lượng cho một thế giới có lượng phát thải thấp, chúng ta sẽ cần khai thác khoáng sản đa dạng và phong phú hơn và đây thường là một quá trình gây ô nhiễm. Dưới đây là những điều cần biết về khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và cách chúng ta có thể hạn chế thiệt hại khi đưa chúng ra khỏi lòng đất.

Khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng: Chúng là gì và được tìm thấy ở đâu?

Khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng là những chất xuất hiện tự nhiên lý tưởng để sử dụng trong công nghệ tái tạo. Lithium, niken và coban là thành phần cốt lõi của pin, giống như pin cung cấp năng lượng cho xe điện. Các nguyên tố đất hiếm là một phần của nam châm làm quay tuabin gió và động cơ điện. Đồng và nhôm được sử dụng với số lượng lớn trong đường dây truyền tải điện.

Chúng được tìm thấy trong các loại đá trên khắp thế giới, nhưng một số quốc gia và công ty kiểm soát việc khai thác chúng. Nhiều khoáng sản tạo nên quá trình chuyển đổi năng lượng cũng được tìm thấy ở một nhóm các nước đang phát triển không có đất liền, một số trong đó nằm ở các quốc gia kém phát triển nhất thế giới.

Thị trường khoáng sản cho năng lượng sạch đang phát triển ồ ạt

Việc chuyển đổi sang hệ thống năng lượng sạch dẫn đến nhu cầu về các khoáng sản này tăng lên rất cao. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, từ năm 2017 – 2022, nhu cầu về lithium tăng gấp ba lần, nhu cầu về niken tăng 40% và nhu cầu về coban tăng 70%.

Nếu thế giới muốn sử dụng hoàn toàn năng lượng tái tạo và đạt mức phát thải khí nhà kính bằng 0, thì việc sử dụng khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng sạch cần tăng gấp 6 lần vào năm 2040. Điều đó sẽ đẩy giá trị thị trường khoáng sản cho năng lượng sạch lên hơn 400 tỷ USD.

Nền kinh tế của các nước giàu khoáng sản có thể được hưởng lợi

Với các chính sách và biện pháp bảo vệ hiệu quả, việc khai thác các chất này có thể mở ra một kỷ nguyên phát triển bền vững mới, tạo việc làm và giúp các quốc gia giảm nghèo. Bà Ligia Noronha, Trợ lý Tổng thư ký Liên hợp quốc, kiêm người đứng đầu Văn phòng Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) tại New York, Mỹ cho biết: “Đối với một số quốc gia, khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng sạch có thể có tác dụng biến đổi hoàn toàn trong những điều kiện thích hợp”.

Nhưng vẫn còn những điều lo ngại

Tổng thư ký Liên hợp quốc António Guterres vừa cảnh báo: “Chúng ta không thể lặp lại những sai lầm trước đây với việc khai thác có hệ thống của các nước đang phát triển làm giảm sản xuất các nguyên liệu thô cơ bản”. Các nhóm nhân quyền đã cảnh báo về tình trạng vi phạm nhân quyền trong toàn ngành, bao gồm cả tại các khu mỏ ở các nước đang phát triển. Cũng có báo cáo về lao động cưỡng bức tại một số khu vực.

Việc khai thác có thể tàn phá môi trường nếu được thực hiện không bền vững, dẫn đến nạn phá rừng, ô nhiễm nguồn nước và hiện tượng được gọi là khử nước. Một ví dụ điển hình là phải mất 2 triệu lít nước để chiết xuất 1 tấn lithium. Trong khi đó, khoảng 50% sản lượng đồng và lithium toàn cầu tập trung ở những khu vực khan hiếm nước.

Liên hợp quốc đang nỗ lực đảm bảo việc khai thác khoáng sản bền vững

Liên hợp quốc đang nỗ lực nhằm đảm bảo các khoáng sản phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng sạch được quản lý một cách công bằng và bền vững. Sự thúc đẩy nỗ lực này được triển khai vào năm 2023, với mục đích xây dựng niềm tin, độ tin cậy và tính bền vững trong chuỗi cung ứng các khoáng sản này.

Tại Cộng hòa Dân chủ Congo, Chương trình Môi trường Liên hợp quốc đang hợp tác với chính quyền để xây dựng kế hoạch quốc gia về khai thác khoáng sản, như coban. Kế hoạch sẽ tập trung vào việc giảm thiểu tác động môi trường của việc khai thác khoáng sản và tìm hiểu xem liệu các tổ chức địa phương và quốc tế có thể giúp giải quyết xung đột xung quanh việc khai thác khoáng sản hay không.

Nguồn: Tài nguyên & Môi trường